با پایان برنامه‌های رسمی شهروندی اروپا در ازای سرمایه‌گذاری، حالا موج جدیدی از راه‌های دریافت تابعیت در حال شکل‌گیری است. دیوان دادگستری اروپا با ممنوعیت این برنامه‌ها، مسیرهای سنتی را مسدود کرده، اما تقاضا همچنان بالا باقی مانده است. در پاسخ، رویکردی پنهانی اما قانونی به نام شهروندی از طریق شایستگی در حال اوج‌گیری است؛ مسیری که به جای ارقام و فرم‌های استاندارد، بر اساس تصمیمات شخصی مقامات و ارزیابی موردی افراد شکل می‌گیرد. این گزارش، نگاهی به تحولات جدید، تفاوت‌ها با مدل‌های قبلی و آینده بازار شهروندی در سایه سیاست‌های اتحادیه اروپا دارد.
ضربه نهایی دیوان دادگستری اروپا به برنامه‌های شهروندی اروپا
در تصمیمی تاریخی، دیوان دادگستری اروپا (ECJ) به طور رسمی پایان برنامه‌های شهروندی اروپا با سرمایه‌گذاری را اعلام کرد. این دادگاه، برنامه‌های اعطای تابعیت در قبال پرداخت پول در کشورهایی مانند مالت، قبرس و بلغارستان را «معاملاتی» خوانده و خواستار توقف آن‌ها شده است. اما همان‌گونه که ضرب‌المثلی چینی می‌گوید: «در بالا سیاست است، در پایین راه‌حل»، فعالان این حوزه راهی تازه برای پاسخ به این ممنوعیت یافته‌اند و آن شهروندی از طریق شایستگی است.
راه‌حل جدید: شهروندی اروپا از طریق شایستگی
در حالی که اتحادیه اروپا با قدرت به جنگ برنامه‌های فروش تابعیت رفته است، کشورهای خاصی مانند اتریش و صربستان همچنان در سکوت کامل، از روش‌هایی قانونی برای اعطای شهروندی استفاده می‌کنند. برنامه‌هایی در سکوت و با مقیاس بالا که تحت عنوان شهروندی اروپا از طریق شایستگی شناخته می‌شود.
این نوع از تابعیت، شامل اعطای گذرنامه به افرادی است که «سهم قابل‌توجهی» در حوزه‌های علمی، هنری، ورزشی یا اقتصادی دارند. اما این سهم‌ها به صورت دقیق تعریف نشده‌اند و تصمیم‌گیری درباره آن‌ها در اختیار نهادهای عالی مانند رئیس‌جمهور یا نخست‌وزیر هر کشور عضو اتحادیه اروپا قرار دارد.
تفاوت های شهروندی اروپا از طریق سرمایه گذاری و شایستگی
برخلاف برنامه‌های رسمی سرمایه‌گذاری که دارای چارچوب مشخص، قیمت ثابت و فرآیند شفاف هستند، شهروندی اروپا از طریق شایستگی بر اساس ارزیابی موردی و تصمیم شخصی نهادهای دولتی انجام می‌شود.
- فرآیند غیرقابل‌پیش‌بینی: هنوز هیچ استاندارد مشخصی برای تعیین میزان «سهم قابل‌توجه» وجود ندارد.
- عدم شفافیت: فهرستی عمومی از پذیرفته‌شدگان منتشر نمی‌شود و هیچ جدول زمانی مشخصی هم وجود ندارد.
- حفاظت در برابر فشار اتحادیه اروپا: از آنجا که این نوع اعطای تابعیت در حیطه اختیارات حاکمیتی کشورها است، بروکسل نمی‌تواند به طور مستقیم به آن‌ها فشار وارد کند.
درنتیجه، شهروندی از طریق شایستگی به روشی قانونی، اما کمتر شفاف و خصوصی برای دریافت تابعیت در اروپا تبدیل شده است.
تقاضای برای شهروندی اروپا همچنان بالا است
با وجود محدودیت‌های جدید، تقاضا برای دریافت شهروندی اروپا همچنان در سطح بالایی باقی مانده است. شرکت‌هایی که پیش‌تر در زمینه شهروندی با سرمایه‌گذاری فعالیت داشتند، اکنون تمرکز خود را بر شهروندی از طریق شایستگی گذاشته‌اند. به‌ویژه کشورهایی در حاشیه اتحادیه اروپا مانند کشورهای بالکان و قفقاز که تمایل به جذب سرمایه دارند. اما به دلیل تهدید تحریم‌های بروکسل از ایجاد برنامه‌های رسمی پرهیز کرده‌اند، اکنون به این مسیر روی آورده‌اند.
آیا شایستگی هم به زودی قیمت گذاری خواهد شد؟
سوالی که اکنون ذهن بسیاری از سرمایه‌گذاران و فعالان این حوزه را مشغول کرده، این است که آیا کشورها و شرکت‌های مشاور مهاجرت سعی خواهند کرد تا تعریفی غیررسمی و عددی از «سهم قابل‌توجه» ارائه دهند؟
سرمایه‌گذاران به دنبال قطعیت هستند؛ آن‌ها می‌خواهند بدانند با چه میزان سرمایه‌گذاری می‌توانند تابعیت و شهروندی اروپا را بگیرند. اما اگر کشورها عدد ثابتی ارائه دهند، دوباره وارد قلمرو «معاملاتی» شده‌اند و ممکن است با واکنش اتحادیه اروپا مواجه شوند. از این رو، بسیاری از فرآیندهای مربوط به شهروندی از طریق شایستگی در سکوت و به صورت کاملا خصوصی انجام خواهد شد.
گرچه دیوان دادگستری اروپا مسیرهای مستقیم اعطای تابعیت در ازای پول را مسدود کرده است، اما بازار پرتقاضای تابعیت همچنان پابرجا است. این تقاضا، انگیزه‌ای قوی برای یافتن مسیرهای جدید ایجاد کرده است. در غیاب برنامه‌های استاندارد، شهروندی اروپا از طریق شایستگی اکنون به گزینه‌ای جذاب برای افراد ثروتمند، نخبه یا دارای روابط تبدیل شده است. بازاری که به جای شفافیت، بر مبنای ارتباط، اعتماد و تخصص شکل می‌گیرد.
